อำเภอพล (Phon)
พล เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดขอนแก่น อยู่ห่างจากอำเภอเมืองขอนแก่นไปทิศใต้ประมาณ 75.65 กิโลเมตร โดยถือเป็นอำเภอขนาดใหญ่ที่มีถนนมิตรภาพและทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือพาดผ่าน
เมื่อปี พ.ศ. 2321 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาจักรี (สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก)และเจ้าพระยาสุรสีห์ เป็นแม่ทัพไปปราบพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) ณ กรุงศรีสุตนาคนหุต (เวียงจันทน์)ที่คิดแข็งเมืองและเอาใจออกหากจากกรุงธนบุรี ขณะที่เจ้าพระยาทั้งสองเดินทัพผ่านเมืองนครราชสีมามาถึงเนินดินแห่งหนึ่งอยู่ติดกับฝั่งบึงละเลิงหวายอันเป็นที่ตั้งหมู่บ้านเมืองพลในปัจจุบัน เจ้าพระยาทั้งสองได้หยุดพักทัพที่นี่ เพราะเห็นว่าเป็นชัยภูมิเหมาะสมกว่าที่อื่น มีแหล่งน้ำปูปลาอาหารสมบูรณ์ จึงได้สร้างค่ายประตูหอรบ ตลอดจนขุดคูคันดินน้ำล้อมรอบตามหลักยุทธศาสตร์ในสมัยนั้น เพื่อป้องกันการถูกโจมตีจากฝ่ายศัตรูในเนื้อที่ประมาณ 1 ตารางกิโลเมตร และถือโอกาสรวมพลฝึกทหารเพิ่มเติมจากราษฎรที่เกณฑ์มาจากเมืองพุทไธสง (อำเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์) เมืองนอก (อำเภอบัวใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา) และเมืองชนบท (อำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น) ปัจจุบันคันดูดินและร่องน้ำยังคงเหลือปรากฏอยู่
ครั้นต่อมาเมื่อรวบรวมกำลังทหารได้มากพอสมควรแล้ว เจ้าพระยาทั้งสองจึงได้เดินทัพต่อไปยังเมืองหลวงพระบางและเวียงจันทน์ จนได้รับชัยชนะต่อพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) สมพระราชหฤทัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทุกประการและได้อัญเชิญพระแก้วมรกตและพระบางมาไว้ที่ กรุงธนบุรี พระแก้วมรกตประดิษฐ์ไว้ที่วัดอรุณฯ ส่วนพระบางได้คืนให้แก่ลาวไปในรัชกาลที่ 1
หลังจากนั้นค่ายพักพลดังกล่าวได้ถูกทอดทิ้งให้เป็นที่รกร้างว่างเปล่ามาเป็นเวลานาน ปกคลุมไปด้วยต้นไม้ขนาดใหญ่และเถาวัลย์นานาพันธุ์ แต่เนื่องจากที่นี่มีทำเลที่เหมาะสมเพราะติดกับบึงละเลิงหวาย ต่อมาจึงได้มีผู้คนอพยพไปหักร้างถางป่าปลูกบ้านเรือนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ จนเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ จึงได้ชื่อว่า บ้านเมืองพล ขึ้นต่อเมืองชนบท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง บ้านเมืองพลได้ถูกยกฐานะเป็น ตำบลเมืองพล ตั้งอยู่ห่างจากอำเภอชนบท 45 กิโลเมตร
ครั้นต่อมาในปี พ.ศ. 2457 กระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่า การคมนาคมและการติดต่อราชการของตำบลเมืองพลกับอำเภอชนบทไม่สะดวก เพราะต้องอาศัยการเดินเท้า เกวียน และม้าเป็นพาหนะ จึงได้แบ่งเขตการปกครองของอำเภอชนบทโดยยกฐานะตำบลเมืองพลเป็นอำเภอใหม่ให้ชื่อว่า อำเภอพล โดยมีขุนมัชการธนานุรักษ์ (แสง ภาสะฐิติ) เป็นนายอำเภอคนแรก
* วันที่ 12 เมษายน 2457 แยกพื้นที่ตำบลเมืองพล อำเภอเมืองชนบท มาตั้งเป็น อำเภอเมืองพล
* วันที่ 14 มีนาคม 2480 ยกฐานะท้องที่บางส่วนของตำบลเมืองพล ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลเมืองพล
* วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดนครราชสีมา กับจังหวัดขอนแก่น โดยโอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลบัวใหญ่ กับพื้นที่หมู่ 14,26,27,29,30,31,32,34,41,42,43 (ในขณะนั้น) ของตำบลกุดจอก อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล และโอนพื้นที่หมู่ 3,5,6,7,15,16,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,30,31,33,35,41 43,44,46 (ในขณะนั้น) ของตำบลโนนเพ็ด อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล
* วันที่ 2 มกราคม 2481 ยุบตำบลเปือยน้อย อำเภอพล และโอนหมู่บ้าน 1-3, 5, 8-17, 20-22 ของตำบลเปือยน้อย อำเภอพล ที่ถูกยุบ ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอบ้านไผ่ อำเภอชนบท และหมู่ที่ 4,6,7,18,19 ที่เหลือ ให้ไปขึ้นกับตำบลหนองเม็ก อำเภอพล
* วันที่ 18 เมษายน 2481 โอนพื้นที่หมู่ 2 บ้านกอก, หมู่ 7 บ้านโคกล่าม, หมู่ 19 บ้านหนองแปน, หมู่ 25 บ้านหนองแวง (ในขณะนั้น) ของตำบลตะกั่วป่า ไปขึ้นกับตำบลหนองมะเขือ
เมื่อปี พ.ศ. 2321 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาจักรี (สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก)และเจ้าพระยาสุรสีห์ เป็นแม่ทัพไปปราบพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) ณ กรุงศรีสุตนาคนหุต (เวียงจันทน์)ที่คิดแข็งเมืองและเอาใจออกหากจากกรุงธนบุรี ขณะที่เจ้าพระยาทั้งสองเดินทัพผ่านเมืองนครราชสีมามาถึงเนินดินแห่งหนึ่งอยู่ติดกับฝั่งบึงละเลิงหวายอันเป็นที่ตั้งหมู่บ้านเมืองพลในปัจจุบัน เจ้าพระยาทั้งสองได้หยุดพักทัพที่นี่ เพราะเห็นว่าเป็นชัยภูมิเหมาะสมกว่าที่อื่น มีแหล่งน้ำปูปลาอาหารสมบูรณ์ จึงได้สร้างค่ายประตูหอรบ ตลอดจนขุดคูคันดินน้ำล้อมรอบตามหลักยุทธศาสตร์ในสมัยนั้น เพื่อป้องกันการถูกโจมตีจากฝ่ายศัตรูในเนื้อที่ประมาณ 1 ตารางกิโลเมตร และถือโอกาสรวมพลฝึกทหารเพิ่มเติมจากราษฎรที่เกณฑ์มาจากเมืองพุทไธสง (อำเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์) เมืองนอก (อำเภอบัวใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา) และเมืองชนบท (อำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น) ปัจจุบันคันดูดินและร่องน้ำยังคงเหลือปรากฏอยู่
ครั้นต่อมาเมื่อรวบรวมกำลังทหารได้มากพอสมควรแล้ว เจ้าพระยาทั้งสองจึงได้เดินทัพต่อไปยังเมืองหลวงพระบางและเวียงจันทน์ จนได้รับชัยชนะต่อพระเจ้าสิริบุญสาร (องค์บุญ) สมพระราชหฤทัยของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทุกประการและได้อัญเชิญพระแก้วมรกตและพระบางมาไว้ที่ กรุงธนบุรี พระแก้วมรกตประดิษฐ์ไว้ที่วัดอรุณฯ ส่วนพระบางได้คืนให้แก่ลาวไปในรัชกาลที่ 1
หลังจากนั้นค่ายพักพลดังกล่าวได้ถูกทอดทิ้งให้เป็นที่รกร้างว่างเปล่ามาเป็นเวลานาน ปกคลุมไปด้วยต้นไม้ขนาดใหญ่และเถาวัลย์นานาพันธุ์ แต่เนื่องจากที่นี่มีทำเลที่เหมาะสมเพราะติดกับบึงละเลิงหวาย ต่อมาจึงได้มีผู้คนอพยพไปหักร้างถางป่าปลูกบ้านเรือนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ จนเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ จึงได้ชื่อว่า บ้านเมืองพล ขึ้นต่อเมืองชนบท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง บ้านเมืองพลได้ถูกยกฐานะเป็น ตำบลเมืองพล ตั้งอยู่ห่างจากอำเภอชนบท 45 กิโลเมตร
ครั้นต่อมาในปี พ.ศ. 2457 กระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่า การคมนาคมและการติดต่อราชการของตำบลเมืองพลกับอำเภอชนบทไม่สะดวก เพราะต้องอาศัยการเดินเท้า เกวียน และม้าเป็นพาหนะ จึงได้แบ่งเขตการปกครองของอำเภอชนบทโดยยกฐานะตำบลเมืองพลเป็นอำเภอใหม่ให้ชื่อว่า อำเภอพล โดยมีขุนมัชการธนานุรักษ์ (แสง ภาสะฐิติ) เป็นนายอำเภอคนแรก
* วันที่ 12 เมษายน 2457 แยกพื้นที่ตำบลเมืองพล อำเภอเมืองชนบท มาตั้งเป็น อำเภอเมืองพล
* วันที่ 14 มีนาคม 2480 ยกฐานะท้องที่บางส่วนของตำบลเมืองพล ขึ้นเป็น เทศบาลตำบลเมืองพล
* วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดนครราชสีมา กับจังหวัดขอนแก่น โดยโอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลบัวใหญ่ กับพื้นที่หมู่ 14,26,27,29,30,31,32,34,41,42,43 (ในขณะนั้น) ของตำบลกุดจอก อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล และโอนพื้นที่หมู่ 3,5,6,7,15,16,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,30,31,33,35,41 43,44,46 (ในขณะนั้น) ของตำบลโนนเพ็ด อำเภอบัวใหญ่ มาขึ้นกับอำเภอพล
* วันที่ 2 มกราคม 2481 ยุบตำบลเปือยน้อย อำเภอพล และโอนหมู่บ้าน 1-3, 5, 8-17, 20-22 ของตำบลเปือยน้อย อำเภอพล ที่ถูกยุบ ไปขึ้นกับกิ่งอำเภอบ้านไผ่ อำเภอชนบท และหมู่ที่ 4,6,7,18,19 ที่เหลือ ให้ไปขึ้นกับตำบลหนองเม็ก อำเภอพล
* วันที่ 18 เมษายน 2481 โอนพื้นที่หมู่ 2 บ้านกอก, หมู่ 7 บ้านโคกล่าม, หมู่ 19 บ้านหนองแปน, หมู่ 25 บ้านหนองแวง (ในขณะนั้น) ของตำบลตะกั่วป่า ไปขึ้นกับตำบลหนองมะเขือ
